Aralin 2.1 Tanka at Haiku ng Hapon

Para sa unang aralin sa aming Ikalawang Markahan. Aming pinasyalan ang bansang Hapon. Dito sa bansang ito, napag-aralan namin ang tungkol sa ipinagmamalaki nilang tula, ang tanka at haiku. Bukod pa riyan, amin ding tinalakay ang ponemang suprasegmental na may tatlong sangay. Ang diin, tono/intonasyon, at antala/hinto.






Kaligirang Pangkasaysayan ng Tanka at Haiku
(Isinalin sa Filipino ni M.O. Jocson)




Ang Tanka at Haiku ay ilang anyo ng tula na pinahahalagahan ng panitikang Hapon. Ginawa ang Tanka noong ikawalong siglo at ang Haiku noong ika-15 siglo. Sa mga tulang ito layong pagsama-samahin ang mga ideya at imahe sa pamamagitan ng kakaunting salita lamang.
...

Ang pinakaunang Tanka ay kasama sa kalipunan ng mga tula na tinawag na Manyoshu o Collection of Ten Thousand Leaves. Antolohiya ito na naglalaman ng iba’t ibang anyo ng tula na karaniwang ipinapahayag at inaawit ng nakararami.

Sa panahong lumabas ang Manyoshu, kumawala sa makapangyarihang impluwensya ng sinaunang panitikang Tsino ang mga manunulat na Hapon. Ang mga unang makatang Hapon ay sumusulat sa wikang Tsino sapagkat eksklusibo lamang ang wikang Hapon sa pagsasalita at wala pang sistema ng pagsulat. Sa pagitan ng ikalima hanggang ikawalong siglo, isang sistema ng pagsulat ng Hapon ang nilinang na mula sa karakter ng pagsulat sa Tsina upang ilarawan ang tunog ng Hapon. Tinawag na Kana  ang ponemikong karakter na ito na ang ibig sabihin ay “hiram na mga pangalan.”

Noong panahong nakumpleto na ang Manyoshu, nagsimulang pahalagahan ng mga makatang Hapon ang wika nila sa pamamagitan ng madamdaming pagpapahayag. Kung historikal ang pagbabatayan, ipinahahayag ng mga Hapon na ang Manyoshu ang simula ng panitikan nilang nakasulat na matatawag nilang sariling-sarili nila.

Maikling awitin ang ibig sabihin ng Tanka na puno ng damdamin. Bawat Tanka ay nagpapahayag ng emosyon o kaisipan. Karaniwang paksa naman ang pagbabago, pag-iisa, o pag-ibig. Tatlumpu’t isa ang tiyak na bilang ng pantig na may limang taludtod ang tradisyunal na Tanka. Tatlo sa mga taludtod ay may tig-7 bilang ang pantig samantalang tig-5 naman ang dalawang taludtod. Nagiging daan ang Tanka, upang magpahayag ng damdamin sa isa’t isa ang nagmamahalan (lalaki at babae). Ginagamit din sa paglalaro ng aristrocrats ang Tanka, kung saan lilikha ng tatlong taludtod at dudugtungan naman ng ibang tao ng dalawang taludtod upang mabuo ang isang Tanka.

Gaya nga nang naipahayag na sa unang bahagi ng tekstong ito, noong ika-15 siglo, isinilang ang bagong anyo ng pagbuo ng tula ng mga hapon. Ang bagong anyo ng tula ay tinawag na Haiku.

Noong panahon ng panankop ng mga Hapon sa Pilipinas lumaganap ng lubos ang Haiku. Binubuo ng labimpitong pantig na nahahati sa tatlong taludturan.

Ang pinakamahalaga sa Haiku ay ang pagbigkas ng taludtod na may wastong antala o paghinto. Kiru ang tawag dito o sa ingles ay cutting.  Ang Kiru ay kahawig ng sesura ng ating panulaan. Ang Kireji naman ang salitang paghihintuan o cutting word. Ito ay kadalasang matatagpuan sa dulo ng isa sa huling tatlong parirala ng bawat berso. Ang kinalalagyan ng salitang pinaghintuan ay maaaring makapagpahiwatig ng saglit na paghinto sa daloy ng kaisipan upang makapagbigay-daan na mapag-isipan ang kaugnayan ng naunang berso sa sinundang berso. Maaari rin namang makapagbigay daan ito sa marangal na pagwawakas.

                

Ang mga salita na ginagamit ay maaaring sagisig ng isang kaisipan. Halimbawa ang salitang kawazu ay “palaka” na nagpapahiwatig ng tagsibol. Ang shigure naman ay “unang ulan sa pagsisimula ng taglamig.” Mahalagang maunawaan ng babasa ng Haiku at Tanka ang kultura at paniniwala ng mga Hapon upang lubos na mahalaw ang mensaheng nakapaloob sa tula.

Estilo at pagkakasulat ng Tanka at Haiku

                

Parehong anyo ng tula ang Tanka at Haiku ng mga Hapon. Maiikling awitin ang Tanka na binubuo ng tatlumpu’t isang pantig na may limang taludtod. Karaniwang hati ng pantig sa mga taludtod: 7-7-7-5-5, 5-7-5-7-7 o maaaring magkapalit-palit din na ang kabuuan ay tatlumpu’t isang pantig pa rin.

                

Samantala ang Haiku ay mas pinaikli pa sa Tanka. May labimpitong bilang ang pantig na may tatlong taludtod. Maaaring ang hati sa mga taludtod ay: 5-7-5 o maaaring magkapalit-palit din na ang kabuuang pantig ay labimpito pa rin.

                

Karaniwang paksa ng Tanka ay ang pagbabago, pag-ibig, at pag-iisa. Ang paksang ginagamit naman sa Haiku ay tungkol sa kalikasan at pag-ibig. Parehong nagpapahayag ng masidhing damdamin ang Tanka at Haiku.

Source: https://www.facebook.com/notes/nelismo-filipinismo/kaligirang-pangkasaysayan-ng-tanka-at-haiku/840057182673638

Halimbawa ng Tanka't Haiku:

Katapusan ng Aking Paglalakbay

Napakalayo pa nga

Wakas ng paglalakbay

Sa ilalim ng puno

Tag-init noon

Gulo ang isip

Tutubi

Hila mo’y tabak

Ang bulaklak nanginig

Sa paglapit mo.

Ponemang Suprasegmental

Ito ay makahulugang tunog. Sa paggamit ng suprasegmental, malinaw na naipahahayag ang damdamin, saloobin, at kaisipang nais ipahayag ng nagsasalita. Sa pakikipagtalastasan, matutukoy natin ang kahulugan, layunin o intensyon ng pahayag o ng nagsasalita sa pamamagitan ng diin, tono o intonasyon, at antala o hinto sa pagbibigkas at pagsasalita.

1. Diin – Ang lakas, bigat, o bahagyang pagtaas ng tinig sa pagbigkas ng isang pantig sa salita. Ang diin ay isang ponema sapagkat sa mga salitang may iisang tunog o baybay, ang pagbabago ng diin ay nakapagpapabago ng kahulugan nito. Maaaring gamitin sa pagkilala ng pantig na may diin ang malaking titik.

Mga halimbawa:

a) BU:hay = kapalaran ng tao   b) LA:mang = natatangi

    bu:HAY = humihinga pa           la:MANG = nakahihigit; nangunguna

2. Tono / Intonasyon - Ang pagtaas at pagbaba ng tinig na maaaring makapagpasigla,

makapagpahayag ng iba’t ibang damdamin, makapagbigay-kahulugan, at makapagpahina ng usapan upang higit na maging mabisa ang ating pakikipag-usap sa kapuwa.

Nagpalilinaw ito ng mensahe o intensyong nais ipabatid sa kausap tulad ng pag-awit. Sa pagsasalita ay may mababa, katamtaman, at mataas na tono. Maaaring gamitin ang bilang 1 sa mababa, bilang 2 sa katamtaman, at bilang 3 sa mataas.

Mga halimbawa:

a) Kahapon = 213, pag-aalinlangan

    Kahapon = 231, pagpapatibay, pagpapahayag

b) talaga = 213, pag-aalinlangan

    talaga = 231, pagpapatibay, pagpapahayag

3. Antala/Hinto - Bahagyang pagtigil sa pagsasalita upang higit na maging malinaw

ang mensaheng ibig ipahatid sa kausap. Maaaring gumamit ng simbolo kuwit (,), dalawang guhit na pahilis (//) , o gitling ( - ).

Mga halimbawa:

a) Hindi/ ako si Joshua.

    (Pagbigkas ito na ang hinto ay pagkatapos ng HINDI. Nagbibigay ito ng

kahulugan na ang nagsasalita ay nagsasabing siya si Joshua na maaaring siya’y napagkamala lamang na si Arvyl.)

b) Hindi ako, si Joshua.

    (Pagbigkas ito na ang hinto ay nasa AKO. Pagpapahiwatig ito na ang kausap ay maaaring napagbintangan ng isang bagay na hindi ginawa. Kaya sinasabi niyang hindi siya ang gumawa kundi si Joshua.)

c) Hindi ako si Joshua.

    (Pagbigkas ito na nasa hulihan ang hinto. Nagpapahayag ito na ang nagsasalita ay nagsasabing hindi siya si Joshua.)